Γράφει η Γεωργία Κωστοπούλου

«Η Ιστορία της Θεραπαινίδας» είναι ένα βιβλίο που έχει συζητηθεί πολύ και συζητιέται εδώ και πολλά χρόνια. Αν σκεφτεί κανείς πως κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στα Αγγλικά το 1985 και στα Ελληνικά το 1989 και ακόμα συνεχίζει να είναι ανάμεσα στα βιβλία που όλοι θέλουν να διαβάσουν, τότε μάλλον είναι πολύ καλό. Η πρώτη του κυκλοφορία από το Βιβλιοπωλείο της Εστίας ήρθε στα χέρια μου πριν μερικά χρόνια, αλλά δεν μπήκα στον κόπο να το διαβάσω. Τώρα που κυκλοφόρησε και η συνέχειά του με τίτλο «Οι Διαθήκες», το βιβλίο που χάρισε στην Άτγουντ το Βραβείο Booker για το 2019, πήρα και το συγκεκριμένο στην ανανεωμένη του έκδοση και με το εξώφυλλο που ταιριάζει με τις «Διαθήκες». Κάποιοι από εμάς που αγαπάμε τα βιβλία, έχουμε τα κολλήματά μας με όλα αυτά!

Η ιστορία που διαβάζουμε είναι η αφήγηση μιας Θεραπαινίδας, της Τουφρέντ, μιας κατοίκου της Γαλαάδ. Η Γαλαάδ βρίσκεται εκεί που παλιά υπήρχαν οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, μόνο που πλέον το καθεστώς αυτό έχει καταλυθεί και τη θέση του έχει πάρει ένα δικτατορικό ανδροκρατούμενο και θρησκευτικό καθεστώς. Δεν υπάρχουν πολλές ελευθερίες, στις γυναίκες ουσιαστικά καμία. Οι γυναίκες στη Γαλαάδ δεν έχουν καμία ιδιοκτησία. Αντίθετα, θα έλεγε κανείς πως οι ίδιες είναι ιδιοκτησίες των αντρών.

Υπάρχουν οι Σύζυγοι, που είναι αυτό ακριβώς που λέει η λέξη, οι σύζυγοι των αντρών της Γαλαάδ. Οι Μάρθες, που είναι ουσιαστικά οι υπηρέτριες του σπιτιού και φροντίζουν για το φαγητό και το σπίτι ή την οικογένεια γενικότερα. Οι Θεραπαινίδες, που είναι κι αυτές ουσιαστικά υπηρέτριες, μόνο που ο σκοπός της ύπαρξής τους είναι να δώσουν παιδιά στις άτεκνες οικογένειες και υπάρχουν και οι Θείες, οι οποίες φροντίζουν να εκπαιδεύουν και να χειρίζονται ή να τιμωρούν τις Θεραπαινίδες. Πρόκειται για ένα καθεστώς που τρομάζει.

Η Άγουντ έγραψε το βιβλίο το 1985, βλέποντας την παρακμή στην οποία είχε πέσει ο άνθρωπος και η οποία συνεχίζει και μας ακολουθεί σαν γένος μέχρι και σήμερα. Τα ήθη έχουν εκτροχιαστεί, αν και από ότι μπορώ να καταλάβω, ένα από τα μεγάλα θέματα της εποχής ήταν οι εκτρώσεις, οι οποίες μπορεί και να έδωσαν το έναυσμα για τη συγκεκριμένη ιστορία. Η ελευθερία που έχει μια γυναίκα όσον αφορά στο σώμα της είναι κάτι που ακόμα συζητιέται, με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο. Ακόμα και σήμερα υπάρχουν πολιτείες στην Αμερική που θεωρούν την έκτρωση έγκλημα και αναφέρομαι στη συγκεκριμένη χώρα ως δείγμα του Δυτικού πολιτισμού, ως ανεπτυγμένη χώρα. Σε άλλες αναπτυσσόμενες ή υποανάπτυκτες χώρες, τα πράγματα είναι ακόμα χειρότερα. Οι ελευθερίες είναι μηδαμινές, πράγμα που μας φέρνει πολύ κοντά στο δημιούργημα της Άτγουντ. Πολύ φοβάμαι πως το συγκεκριμένο βιβλίο θα παραμείνει επίκαιρο για πολλά χρόνια ακόμα.

Τη βάση του καθεστώτος την έχει στηρίξει στη Θρησκεία, και δη σε ένα είδος θρησκείας που τηρεί τις γραφές και τη Βίβλο. Από ολόκληρη τη Βίβλο, αυτό που κατάλαβαν αυτοί που έχουν πλέον την εξουσία είναι πως οι γυναίκες υπάρχουν μόνο για να υπηρετούν τους άντρες. Εφόσον οι γεννήσεις μειώθηκαν και τα παιδιά άρχισαν να εκλείπουν, αποφάσισαν να ακολουθήσουν το παράδειγμα του Ιακώβ και της Ραχήλ, θεωρώντας ότι υπεύθυνες ήταν μόνο οι γυναίκες, οι μόνες που θα μπορούσαν να είναι στείρες, ενώ οι άντρες δεν έφεραν καμία ευθύνη που δεν μπορούσαν να αποκτήσουν παιδιά με τις συζύγους τους. Μια καθαρά αντρική αντίληψη και μετάφραση της Βίβλου που καθιστά τις γυναίκες αντικείμενα και έρμαια των αντρών, ανάξιες ακόμα και να γνωρίζουν γραφή και ανάγνωση. Μια κοινωνία που τρομάζει από το πόσο κοντά της μπορεί ήδη να βρισκόμαστε, παρά τα τόσο μεγάλα βήματα που έχουν επιτευχθεί σχετικά με την ισότητα των φύλων και τα δικαιώματα των γυναικών.

Δε θα θυμίσω τι σκέφτονται οι περισσότεροι κάθε φορά που τίθεται ένα ζήτημα που αφορά γυναίκα. Αν αξίζει τα χρήματα που πληρώνεται. Αν πήρε τη θέση με την αξία της ή με τα θέλγητρά της. Αν έφταιγε η ίδια για όσα της συνέβησαν. Αν προκάλεσε αυτή το βιασμό της με τα ρούχα που φορούσε ή με την ομορφιά της. Αν θα κατάφερνε τα ίδια επιτεύγματα αν ήταν άσχημη ή αν ήταν άντρας. Αν κανείς καταλαβαίνει πόσα πρέπει να αποδείξει μια γυναίκα στον εαυτό της και στους άλλους για να γίνει αποδεκτή από την κοινωνία στην οποία ζει. Αν και με ποιον τρόπο καταφέρνει να είναι εργαζόμενη γυναίκα, σύζυγος, νοικοκυρά και μητέρα ταυτόχρονα. Αν έχει χρόνο για τον εαυτό της ή αν πρέπει να ζητήσει αυτό το χρόνο από κάποιον άλλο.

Όλα αυτά τα αιώνια ερωτήματα έρχεται να μας θυμίσει η Άτγουντ και να ταράξει τα νερά και τα μυαλά μας. Δυστυχώς 35 χρόνια μετά είναι το ίδιο επίκαιρο όσο ποτέ!

Εκδόσεις Ψυχογιός / Book Depository

Λίγα λόγια για τη συγγραφέα

Η ΜΑΡΓΚΑΡΕΤ ΑΤΓΟΥΝΤ γεννήθηκε στην Οτάβα του Καναδά το 1939 και μεγάλωσε στο βόρειο Οντάριο, το Κεμπέκ και το Τορόντο. Σπούδασε στο Κολέγιο Βικτόρια του Πανεπιστημίου του Τορόντο και απέκτησε μεταπτυχιακό από το Κολέγιο Ράντκλιφ. Έχει γράψει περισσότερα από 40 μυθιστορήματα, ποιήματα, παιδικά βιβλία και δοκίμια. Κατά τη διάρκεια της συγγραφικής της καριέρας έχει βρεθεί υποψήφια ή έχει τιμηθεί με πολυάριθμα βραβεία στον Καναδά και στο εξωτερικό, όπως το βραβείο Premio Mondello (1997), το Commonwealth (1987, 1994), το Booker (1989, 1996, 2000, 2003, 2005, 2007) και το Orange (2001, 2004). Τα βιβλία της έχουν μεταφραστεί σε περισσότερες από 40 γλώσσες και συγκαταλέγεται στις σημαντικότερες πεζογράφους και κριτικούς του Καναδά. Σήμερα ζει στο Τορόντο με τον σύντροφο της, τον συγγραφέα Γκρέιμι Γκίμπσον.