Γράφει η Γεωργία Κωστοπούλου
Δεν είχα διαβάσει κάποιο βιβλίο της Ελίφ Σαφάκ όταν όμως διάβασα την περίληψη του συγκεκριμένου, υπό έκδοση τότε, βιβλίου δε δίστασα να το βάλω στη λίστα με τα βιβλία που θέλω οπωσδήποτε να διαβάσω και φυσικά δεν άργησα να το πιάσω στα χέρια μου με καλή παρέα και να αφεθώ στα δύσκολα και τα άσχημα που περιέγραφε και είχαν να κάνουν τόσο με τη ζωή της βασικής ηρωίδας, όσο και με αυτές των δευτερευόντων χαρακτήρων του βιβλίου.
Η ιδέα και μόνο του βιβλίου είναι απίθανη. Η συγγραφέας βασίστηκε σε μια έρευνα που λέει πως ο εγκέφαλος του ανθρώπου μπορεί να λειτουργεί για κάποια λεπτά μετά το θάνατό του. Στην αρχή πίστευα πως ήταν καθαρά ιδέα της Σαφάκ και καθόλα μυθοπλασία. Όμως η Αναστασία, η μία της συναναγνωστικής μας παρέας, ανακάλυψε αυτή την έρευνα στην οποία προφανώς βασίστηκε και η συγγραφέας. Και κάπως έτσι ξεκινάει το βιβλίο και το ταξίδι στο παρελθόν της Τουρκίας.
Η Τεκίλα Λεϊλά είναι πλέον νεκρή. Το σώμα της βρίσκεται μέσα σε ένα κάδο σκουπιδιών. Αντιλαμβάνεται όμως πως το μυαλό της ακόμα λειτουργεί και μέσα στα 10 λεπτά και 38 δευτερόλεπτα εγκεφαλικής δραστηριότητας που της απομένουν κάνει μια αναδρομή στη ζωή της. Από την παιδική της ηλικία, την ίδια τη στιγμή της γέννησής της, τις εμπειρίες που απέκτησε στην πόλη που μεγάλωσε, το Βαν, του ανθρώπους που γνώρισε στα πρώτα χρόνια της ζωής της και πως της συμπεριφέρθηκαν. Η Λεϊλά δεν έζησε μια εύκολη ζωή. Μπορεί να μεγάλωσε σε ένα σπίτι που δεν είχε ελλείψεις, είχε όμως τρεις ανθρώπους εξ αρχής στη ζωή της που την αγαπούσαν ο καθένας με τον δικό του τρόπο. Οι αναμνήσεις της την κατακλύζουν και θυμάται ακόμα και τα πρώτα της λεπτά σε αυτόν τον παράξενο κόσμο, αναμνήσεις που κανένας μας δεν έχει.
Καθώς τα λεπτά περνούν ο αναγνώστης σχηματίζει μια εικόνα για τη Λεϊλά αρκετά ξεκάθαρη. Ξέρει εξ αρχής ποια είναι, ποια ήταν η ζωή της λίγο πριν πεθάνει, αυτή μιας πόρνης, όμως το πως ακριβώς έφτασε να γίνει πόρνη στην Ιστανμπούλ, ενώ ξεκίνησε μια πολλά υποσχόμενη ζωή στο Βαν, είναι κάτι που θα αντιληφθεί στη συνέχεια.
Η Σαφάκ πάει πίσω στις δεκαετίες του 50 και του 60 για να περιγράψει στον αναγνώστη τη ζωή στην Τουρκία εκείνη την εποχή. Διαλέγει μια πόλη στα βάθη της Ανατολίας, το Βαν, μια πόλη πολύ μακριά από τη Δύση και τον εκσυγχρονισμό της, μια πόλη που είναι όμως αντιπροσωπευτική της χώρας όπως μπορεί κανείς να καταλάβει. Άλλωστε, αρκετά από όσα περιγράφει η Σαφάκ στο βιβλίο της μπορεί να είναι οικεία σε όσους έχουν μεγαλώσει στην Ελληνική επαρχία, ίσως όχι στην ίδια μορφή ή στον ίδιο βαθμό. Με βάση αυτά τα έθιμα, τις συνήθειες, τις δεισιδαιμονίες αλλά και τη θρησκεία της χώρας στήνει το υπόβαθρο για να πει την ιστορία που θέλει.
Η ιστορία αυτή της Σαφάκ έχει τόσο κοινωνικό όσο και πολιτικό χαρακτήρα. Οι ήρωές της είναι επηρεασμένοι από όλα τα θέματα που απασχολούν τη σύγχρονη κοινωνία και ειδικά αυτά που μας έχουν απασχολήσει τα τελευταία χρόνια, αλλά και που συνεχίζουν να μας απασχολούν. Υπάρχει το θέμα της γυναίκας και της θέσης της στην κοινωνία. Η κακοποίηση που μπορεί να υποστεί και πως αυτή αντιμετωπίζονταν αλλά και αντιμετωπίζεται ακόμα και τώρα. Το πως εκλάμβανε η κοινωνία μια μορφωμένη γυναίκα, μια χήρα με ένα παιδί που αρνήθηκε να ξαναπαντρευτεί. Σε πολλές περιπτώσεις η γυναίκα αυτή θα είχε την ίδια αντιμετώπιση ακόμα και σήμερα.
Οι χαρακτήρες της είναι ξεχωριστοί, μοναδικοί, διαφορετικοί και είναι όλοι τους μια παρέα σφιχτά δεμένη. Άνθρωποι που είτε τότε είτε ακόμα και σήμερα θεωρούνται περιθωριακοί, όχι μόνο στην Τουρκία, αλλά και σε πολλά ακόμα κράτη στον κόσμο. Μια τρανσέξουαλ που θα έκανε τα πάντα για τους φίλους της. Ένας αριστερός που μεγάλωσε σαν μετανάστης και που παλεύει για αυτά που πιστεύει. Μία αλλοδαπή που μεταφέρθηκε στην Τουρκία με την ελπίδα για μια καλύτερη ζωή, μόνο και μόνο για να εξαναγκαστεί στο αρχαιότερο επάγγελμα. Μια γυναίκα που γεννήθηκε με πολλή πίστη και λίγο μπόι και που αντιμετωπίζεται με χλευασμό. Μια γυναίκα που αρνήθηκε έναν εξαναγκασμένο γάμο και ακολούθησε το όνειρό της, μόνο και μόνο για να χάσει τα νιάτα της και την καλή της υγεία στα καταγώγια της Ιστανμπούλ. Ένας άντρας που μεγάλωσε σαν απομονωμένο αγόρι, χωρίς φίλους και που ποτέ δε βρήκε το θάρρος να εκφράσει τα αισθήματά του στη γυναίκα που αγαπούσε από παιδί. Οι πόρνες της Ιστανμπούλ και ο δρόμος με τα σπίτια του αγοραίου έρωτα και ποια ήταν η θέση τους στην πόλη και την κοινωνία την ίδια.
Πολλά τα κακώς κείμενα που υπήρχαν και συνεχίζουν να υπάρχουν λες και η χώρα ολόκληρη δε μεταπήδησε ποτέ στον εικοστό πρώτο αιώνα. Λες και έμεινε πίσω στα χρόνια των μοναρχών που με τη βία καθάριζαν τους δρόμους και αντιμετώπιζαν όποιον πήγαινε να σηκώσει κεφάλι. Άνθρωποι που συλλαμβάνονται χωρίς φανερό λόγο και αιτία, απλά με την υποψία ότι θα μπορούσαν ίσως να αποτελέσουν απειλή. Δικαιώματα που καταπατούνται ώστε να βγει μια ωραία, αν και ψεύτικη, εικόνα προς τα έξω. Όλα αυτά που τα τελευταία χρόνια βλέπουμε και πάλι έντονα στη γείτονα χώρα που φυλακίζει και φιμώνει όλο τον πνευματικό κόσμο, μη και βγει η αλήθεια στο φως.
Ένα δυνατό βιβλίο από πολλές απόψεις. Ένα βιβλίο που αξίζει να διαβάσετε, γιατί όσο περίεργο κι αν σας φαίνεται το θέμα του, θα μπορέσετε να εκτιμήσετε τη φιλία και τη διαφορετικότητα.
Λίγα λόγια για τη συγγραφέα:
Η ΕΛΙΦ ΣΑΦΑΚ είναι βραβευμένη Βρετανο-Τουρκάλα συγγραφέας. Έχει εκδώσει δεκαεπτά βιβλία, από τα οποία τα έντεκα μυθιστορήματα, και το έργο της έχει μεταφραστεί σε πενήντα γλώσσες. Είναι συγγραφέας των μπεστ σέλερ Το μπάσταρδο της Κωνσταντινούπολης και Οι 40 κανόνες της αγάπης. Το τελευταίο της μυθιστόρημα, 10 Minutes 38 Seconds in this Strange World, ήταν στη βραχεία λίστα του βραβείου Booker το 2019.
Η Σαφάκ έχει διδακτορικό στις πολιτικές επιστήμες και έχει διδάξει σε διάφορα πανεπιστήμια στην Τουρκία, τις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο, μεταξύ των οποίων στο St Anne’s College του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, του οποίου είναι Eπίτιμη Eταίρος (Honorary Fellow). Είναι μέλος του World Economic Forum Global Agenda Council on Creative Economy και ιδρυτικό μέλος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Διεθνών Σχέσεων (ECFR). Ως υπέρμαχος των δικαιωμάτων των γυναικών, της LGBT κοινότητας και της ελευθερίας του λόγου, η Σαφάκ κάνει επιδραστικές ομιλίες και έχει μιλήσει δύο φορές στο TED global, καταχειροκροτούμενη. Η Σαφάκ αρθρογραφεί σε πολλά μεγάλα έντυπα σε όλο τον κόσμο και της έχει απονεμηθεί ο τίτλος του Ιππότη των Τεχνών και των Γραμμάτων. Το 2017 επελέγη από το Politico ως ένας από τους δώδεκα ανθρώπους «που θα σου δώσουν την ψυχική ανάταση που τόσο χρειάζεσαι». Ως μέλος της Βασιλικής Εταιρείας Λογοτεχνίας, η Σαφάκ έχει διατελέσει μέλος κριτικών επιτροπών πολλών λογοτεχνικών βραβείων και πρόεδρος της κριτικής επιτροπής του Wellcome Prize.
