Γράφει η Γεωργία Κωστοπούλου

 

«Ο Αναρχικός Τραπεζίτης» είναι ίσως ένα από τα πιο γνωστά έργα του Πεσόα και ένα βιβλίο που ήθελα να διαβάσω εδώ και χρόνια. Τελικά τα κατάφερα και χαίρομαι πολύ γι’ αυτό! Το πρώτο πράγμα που θα σκεφτεί κανείς, από τον τίτλο και μόνο είναι, πώς γίνεται ένας τραπεζίτης να είναι παράλληλα και αναρχικός; Το ίδιο σκέφτηκε και ο συγγραφέας και αφηγητής της ιστορίας μας κι έτσι ξεκίνησε ο διάλογος με τον φίλο του τον τραπεζίτη. Ένας διάλογος κοφτερός και ευφυής με μπόλικη παραδοξότητα μέσα του!

Και πως να μην υπάρχει παραδοξότητα θα μου πει κανείς, όταν ένας άνθρωπος που κολυμπάει στο χρήμα, γιατί αυτό έκαναν οι τραπεζίτες το 1922, θεωρεί ότι συνεχίζει να είναι αναρχικός και ότι συνεχίζει να τιμά την ιδεολογία που πίστευε όταν δεν είχε φράγκο και μάλιστα, να διαθέτει ολόκληρα επιχειρήματα για να πείσει το συνομιλητή του γι’ αυτό! Γιατί, κατά τον ίδιο, δεν φταίει ο άνθρωπος για τις αδικίες που συμβαίνουν, αλλά οι κοινωνικές συμβάσεις που τον αναγκάζουν να φερθεί με συγκεκριμένο τρόπο. Αυτές είναι που προκαλούν τα όσα άδικα και άσχημα συμβαίνουν και όχι τα φυσικά χαρακτηριστικά με τα οποία γεννιόμαστε και τα οποία δεν μπορούμε να αλλάξουμε.

Γιατί κάποιοι άνθρωποι γεννιούνται πιο έξυπνοι από άλλους και κάποιοι όχι και τόσο. Κάποιοι γεννιούνται δυνατοί και κάποιοι άλλοι πιο αδύναμοι, ή φιλάσθενοι. Αυτά είναι χαρακτηριστικά που δεν μπορεί κανείς να αλλάξει. Αν κάποιος γεννηθεί φτωχός όμως, μπορεί να δουλέψει σκληρά και να προσπαθήσει να πλουτίσει. Αν κάποιος γεννηθεί πλούσιος είναι στο χέρι του να παραμείνει πλούσιος. Το χρήμα δεν είναι ένα φυσικό χαρακτηριστικό, είναι όμως ένα μέσο για την ελευθερία και ο Τραπεζίτης μας, ως πιστός Αναρχικός, αναζητάει την ελευθερία για τον ίδιο αλλά και για τους γύρω του.

Ο ίδιος έχει βρει τον δρόμο προς την ελευθερία και μακριά από την τυραννία των κοινωνικών συμβάσεων. Μακριά από την τυραννία των ομάδων όπου ξαφνικά εμφανίζονται αρχηγοί, τύραννοι δηλαδή που επιβάλουν την άποψή τους και τα θέλω τους στους άλλους. Μακριά και από εκείνους που επιβάλλουν στους άλλους τη βοήθειά τους, καθιστώντας τους ανίκανους, ή ίσως θεωρώντας τους ανήμπορους. Του φάνηκε παράξενο που οι Αναρχικοί που μέχρι τότε γνώριζε, δεν συμμερίστηκαν την άποψή του και δεν κατανόησαν τα επιχειρήματά του, όταν μοιράστηκε τον τρόπο που ανακάλυψε ώστε να οδηγηθούν στην Αναρχία και κατ’ επέκταση στην ελευθερία.

Ο Πεσσόα παίζει εξαιρετικά με τα όρια ανάμεσα σε ιδεολογία, εξουσία και αυτοεξαπάτηση. Με στακάτες προτάσεις και απόλυτα ελεγχόμενη γλώσσα, δημιουργεί έναν ήρωα που σε αναγκάζει να γίνεις ενεργός αναγνώστης. Να αντικρούσεις, να σκεφτείς, να εκνευριστείς, να επανεκτιμήσεις. Είναι αυτό το είδος της ανάγνωσης που δεν τελειώνει στην τελευταία σελίδα αλλά συνεχίζεται στο μυαλό σου.

Μπορεί η μικρή φόρμα να μην είναι η αγαπημένη μου, γιατί πολλές φορές έχω απογοητευτεί και πλέον θεωρώ ότι είναι αρκετά δύσκολο να πει κανείς όλα όσα θέλει να πει σε τόσο λίγες λέξεις, όμως ο Πεσόα τα καταφέρνει εξαιρετικά!

 

Εκδόσεις Οξύ

 

Λίγα λόγια για το συγγραφέα

Ο Φερνάντο Πεσόα γεννήθηκε στη Λισαβόνα το 1888 και πέθανε το 1935. Θεωρείται από τους σημαντικότερους ποιητές και συγγραφείς του 20ού αιώνα. Έγραψε επίσης κριτικές για τη λογοτεχνία και έκανε μεταφράσεις. Ήταν εξαιρετικά παραγωγικός συγγραφέας και χρησιμοποίησε πολλά ετερώνυμα –όπως τα αποκαλούσε ο ίδιος και όχι ψευδώνυμα– αντί του δικού του ονόματος στα έργα του. Οι δεκάδες ποιητές και πεζογράφοι που εφηύρε είχαν διαφορετική θεματολογία και ύφος ο καθένας και εξέφραζαν τον πολυδιάστατο εαυτό του. Δημοσίευσε ελάχιστο μέρος του τεράστιου έργου του, ενός έργου ανολοκλήρωτου και πολλαπλού, το οποίο κληροδότησε στις μέλλουσες γενιές κλεισμένο στο περίφημο μπαούλο, εξασφαλίζοντας έτσι την υστεροφημία του.