Γράφει η Γεωργία Κωστοπούλου
«Δε θα καταλάβετε τίποτα», μουρμουρίζει, «λέτε “πόλεμος”, πόλεμος στα Βαλκάνια δεν είναι όπως στα μέρη μας στο Ισραήλ. Στα Βαλκάνια, ο πόλεμος έχει άλλη λογική. Πόλεμος στα Βαλκάνια είναι πρώτα απ’ όλα βιασμός. Εδώ βιάζουν. Όχι όπως ένας άντρας θέλει γυναίκα. Τη βιάζουν με το ρεβόλβερ στο κεφάλι για να γεννήσει το σπέρμα σου, και ύστερα ούτε ο άντρας της δεν τη θέλει. Είναι η λογική του πολέμου. Κι εδώ οι Σέρβοι Τσέτνικ έσφαξαν παιδιά των κομμουνιστών κι ύστερα έγλειψαν αίμα από μαχαίρι. Και οι Κροάτες Ουστάσι που ήταν υπηρέτες των ναζί – ούτε που θέλω να πω τι έκαναν. Τα Βαλκάνια το ευχαριστήθηκαν. Κάτι τους έχει μείνει από όσα τους έκαναν οι Τούρκοι. Κάτι αφύσικο παρέμεινε εδώ. Είδατε και βία τους στον πόλεμο που έγινε εδώ πρόσφατα, δεν υπήρξε τέτοιο πράγμα στον κόσμο, μόνο ίσως στον Μεσαίωνα να υπήρχαν τέτοια πράγματα».
Όταν στις σελίδες ενός βιβλίου συναντάει κανείς κείμενα σαν κι αυτό που διαβάσατε παραπάνω, πώς μπορεί να μη νιώσει τυχερός που ο ίδιος δεν ζει, δεν έχει ζήσει την κτηνωδία ενός πολέμου; Πώς μπορεί να μη ραγίσει η καρδιά του για τους ανθρώπους που υπέστησαν τέτοια δεινά; Πώς μπορεί να μη θρηνεί για όσα γίνονται στα μέρη που βασιλεύει ο πόλεμος, όπως στην Ουκρανία που δεν απέχει πολύ από τα παραπάνω; Πώς γίνεται να μη θυμηθεί και να μην κλάψει για όσα μπορεί να έζησε ο ίδιος ή οι δικοί του άνθρωποι;
Μεταφερόμαστε λοιπόν στο Ισραήλ το 2008, όπου μια οικογένεια γιορτάζει τα ενενηκοστά γενέθλια της γιαγιάς Βέρας, της κεφαλής της οικογένειας. Οι σχέσεις της μεγάλης αυτής οικογένειας που απαρτίζεται από παιδιά κι εγγόνια είναι λίγο ιδιαίτερη, αφού κανένα από αυτά τα παιδιά δεν έχει γεννηθεί από τη Βέρα. Δική της κόρη είναι η Νίνα, η οποία επιστρέφει στο Ισραήλ μετά από χρόνια. Η Νίνα είναι το μαύρο πρόβατο, κατά κάποιο τρόπο, της οικογένειας. Η Νίνα έχει θέματα με τη μητέρα της τη Βέρα και ενώ δε θα το περίμενε κανείς, η ίδια εγκατέλειψε την κόρη της τη Γκίλι όταν ήταν τριών χρονών, με αποτέλεσμα να αποκτήσει και η Γκίλι θέματα με τη μητέρα της. Η Νίνα όμως επιστρέφει με κάποιο συγκεκριμένο σκοπό, και με την επιστροφή της, οι τρεις γυναίκες και μαζί τους ο πατέρας της Γκίλι, θα κάνουν ένα ταξίδι στο παρελθόν και στο νησί Γκόλι Ότοκ που βρίσκεται κοντά στις ακτές της Κροατίας. Ένα μέρος που η Βέρα πέρασε δυο χρόνια και δέκα μήνες από τη ζωή της γεμάτα βασανιστήρια ως πολιτική κρατούμενη. Στο νησί των βασανιστηρίων, η Βέρα θα αποκαλύψει το μεγαλύτερο μυστικό της και την πιο δύσκολη απόφαση που πήρε ποτέ.
Ο Γκρόσμαν έρχεται για ακόμη μια φορά να μας θυμίσει όσα δεν πρέπει να ξεχάσουμε, όσα πρέπει να θυμόμαστε για να μη χάσουμε την ανθρωπιά μας. Βασισμένος σε αληθινά γεγονότα, μας μιλάει για την ιστορία μιας οικογένειας, την ιστορία μιας μητέρας και τις δύσκολες αποφάσεις που κλήθηκε να πάρει. Αποφάσεις που θα τη βασανίζουν για μια ζωή. Και μπορεί αυτή η γυναίκα να κατοικεί πλέον σε ένα Κιμπούτς στο Ισραήλ, γεννήθηκε όμως και μεγάλωσε στην πρώην Γιουγκοσλαβική Συνομοσπονδία. Έτσι, δεν έζησε και πόνεσε μόνο από τις θηριωδίες των ναζί, αλλά και από όσα ακολούθησαν το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου υπό την ηγεσία του Τίτο. Καθώς λοιπόν δεν ήξερα πολλά για την ιστορία της πρώην κομμουνιστικής αυτής χώρας, έψαξα περισσότερα για να καταλάβω την ιστορία της Βέρας.
Ο Τίτο ήταν πρωθυπουργός της πρώην Γιουγκοσλαβίας από το 1944 έως και το 1963 και έγινε πρόεδρος της χώρας το 1953, τίτλος που κράτησε μέχρι και το θάνατό του το 1980. Βλέπετε κι εσείς πιστεύω μια κάποια επικάλυψη χρονολογιών στην προηγούμενη πρόταση… Οπότε μέχρι εδώ μπορούμε να πούμε ότι δεν υπήρχε κάτι ξεκάθαρο ή δημοκρατικό σε όλο αυτό. Άλλωστε ο Τίτο ήταν κομμουνιστής ηγέτης και εκεί, όπως και στα απολυταρχικά καθεστώτα, κάνει κουμάντο ένας. Μην κοιτάτε που στο ΚΚΕ δεν υπάρχει αρχηγός κόμματος αλλά γραμματέας. Αν δείτε πως κυβερνούνται οι κομμουνιστικές χώρες, θα δείτε ότι η δομή δεν είναι πολύ διαφορετική από τα απολυταρχικά καθεστώτα. Μόνο οι τίτλοι ίσως αλλάζουν. Και φυσικά, όπως σε όλα αυτά τα καθεστώτα, υπάρχει έντονη καχυποψία. Καχυποψία για τους πολίτες και τα πιστεύω τους. Γιατί, μπορεί ο Τίτο να ήταν ο αρχηγός των παρτιζάνων και να οδηγούσε την αντίσταση, όμως μετά το τέλος του πολέμου, υπήρχαν διενέξεις ανάμεσα στους κύκλους του κόμματος και οι εχθροί, ακόμα και εσωκομματικοί, έπρεπε να παταχθούν! Κάπως έτσι κατέληξε και η Βέρα στο Γκόλι Ότοκ κι άφησε πίσω της ένα εξάχρονο παιδί. Αυτό το γεγονός επηρέασε όχι μόνο τη ζωή της Βέρας αλλά και της Νίνας και της Γκίλι και όλων όσων ήταν δίπλα τους.
Δεν πιστεύω ότι θα μπορούσα ποτέ να πάρω μια απόφαση όπως αυτή που πήρε η Βέρα. Πιστεύω πως έχουμε διαφορετικές προτεραιότητες σαν άνθρωποι. Προσπάθησα να την καταλάβω, αλλά δυσκολεύτηκα πολύ. Πώς μπορείς να αφήνεις το παιδί σου στο έλεος του Θεού και να μην το συνειδητοποιείς; Πώς μπορεί να σε νοιάζουν όλοι οι άνθρωποι και να τους βοηθάς, μετά από αυτό που έκανες; Τι είμαστε τελικά; Πιο πολύ μανάδες, σύζυγοι, γυναίκες;
Λίγα λόγια για το συγγραφέα
Ο ΝΤΑΒΙΝΤ ΓΚΡΟΣΜΑΝ γεννήθηκε στην Ιερουσαλήμ το 1954. Σπούδασε φιλοσοφία και δραματική τέχνη στο Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ. Έχει συγγράψει πολυάριθμα βιβλία, λογοτεχνικά, παιδικά και γενικών γνώσεων, που έχουν μεταφραστεί σε περισσότερες από σαράντα γλώσσες. Το 2006, και ενώ είχε αρχίσει να γράφει το ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΓΗΣ, σκοτώθηκε ο γιος του Ούρι σε μάχες στα σύνορα Ισραήλ-Λιβάνου. Το βιβλίο, που θεωρείται το αριστούργημά του, είναι αφιερωμένο στη μνήμη του. Ο Γκρόσμαν έχει τιμηθεί με πολλά βραβεία και διακρίσεις. Το 1998 ανακηρύχθηκε Ιππότης των Γραμμάτων και των Τεχνών του Γαλλικού Κράτους. Το 2010 του απονεμήθηκε το Βραβείο Ειρήνης της Ένωσης Γερμανών Βιβλιοπωλών, το οποίο δίνεται σε ανθρώπους που με το έργο τους προάγουν την ειρήνη. Το 2017 τιμήθηκε με το Man Booker International Prize για το βιβλίο του ΕΝΑ ΑΛΟΓΟ ΜΠΑΙΝΕΙ Σ’ ΕΝΑ ΜΠΑΡ, ενώ το 2018 με το Βραβείο Ισραήλ, ένα από τα σημαντικότερα της χώρας του για την προσφορά του στην εβραϊκή λογοτεχνία. Το 2022, του απονεμήθηκε, για το σύνολο του έργου του, το βραβείο Erasmus από το ολλανδικό πολιτιστικό ίδρυμα Praemium Erasmianum.
