Γράφει η Γεωργία Κωστοπούλου
Πως αντιδρά ο άνθρωπος όταν βλέπει κάτι διαφορετικό; Μήπως δεν κοιτάει με αδιακρισία; Δεν καρφώνει το βλέμμα; Δε θεωρεί αξιοπερίεργο αυτό που βλέπει; Στη βικτοριανή Αγγλία αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο εκείνη την εποχή, κάθε άνθρωπος που διέφερε από τους διπλανούς του λόγω κάποιας ιδιαιτερότητας στο σώμα του, το δέρμα του, το ύψος του ή την όψη του, ήταν ένα «ανθρώπινο θαύμα», ένα αξιοπερίεργο αξιοθέατο που συχνά κατέληγε στη σκηνή κάποιου τσίρκου ή στις προθήκες κάποιου μουσείου.
Το 1866 λοιπόν, σε κάποιο παραθαλάσσιο χωριό της Νότιας Αγγλίας ζει η Νελ με τον πατέρα της και τον αδερφό της τον Τσάρλι. Η Νελ έχει πολλά σημάδια στο σώμα της και πολλοί, ανάμεσά τους και ο πατέρας της, τη θεωρούν πηγή κακοτυχίας. Παρόλο που δουλεύει μαζί με τους υπόλοιπους συγχωριανούς της στα κτήματα με τις βιολέτες, τις υπόλοιπες ώρες της ημέρας τις περνάει απομονωμένη και απομακρυσμένη από τους υπόλοιπους. Δε θέλει τα βλέμματά τους πάνω της. Προτιμάει την παρέα του αδερφού της και της θάλασσας. Ξέρει όμως πως σύντομα θα χάσει τον Τσάρλι που θα παντρευτεί, θα κάνει οικογένεια και η προσοχή του δε θα είναι πλέον στραμμένη όλη επάνω της. Εκείνες τις μέρες όμως από το χωριό τους περνάει το Τσίρκο των Θαυμάτων του Τζάσπερ Τζούπιτερ. Πρόκειται για ένα περιοδεύον τσίρκο με θαυμαστά ζώα και ανθρώπινα θεάματα. Τη νύχτα που το τσίρκο έχει πλέον ξεκινήσει γι’ αλλού, η Νελ πέφτει θύμα απαγωγής. Για την ακρίβεια, ο πατέρας της την έχει πουλήσει στον Τζάρπερ παρά τη θέλησή της. Και δυστυχώς ο Τσάρλι δεν καταλαβαίνει τι συνέβη παρά μόνο όταν είναι ήδη αργά.
Ο Τζάρπερ Τζούπιτερ ονειρευόταν από μικρός να έχει το δικό του τσίρκο. Στην αρχή, το όνειρο αυτό συμπεριλάμβανε και τον αδερφό του τον Τόμπι. Οι δυο τους φαντάζονταν ότι θα έμπαιναν στη σκηνή του τσίρκου τους επάνω σε δυο καμήλες, με τις μπέρτες τους να ανεμίζουν και το κοινό να τους χειροκροτεί για όλα όσα είχαν ετοιμάσει να τους δείξουν στην παράσταση του τσίρκου. Όμως το όνειρο αυτό χάθηκε κάποια στιγμή κατά τη διάρκεια του πολέμου της Κριμαίας. Στον πόλεμο αυτό ο Τζάσπερ πολέμησε, γέμισε το πουγκί του με λάφηρα, έκανε ένα φίλο, έχασε ένα φίλο και κέρδισε το πρώτο του ανθρώπινο θέαμα. Στον ίδιο πόλεμο ο Τόμπι, φωτογράφησε την αλήθεια που έβλεπε και τα ψέματα που ήθελε η Βρετανική κυβέρνηση να δείξει στους πολίτες της, έχασε έναν αδερφό, έχασε ένα φίλο και έχασε ένα όνειρο.
Δεν ξέρω ποια είναι η δική σας άποψη, αλλά εμένα ποτέ δε με γοήτευε το τσίρκο με την κλασσική του έννοια. Ζώα που είναι εκπαιδευμένα να κάνουν κόλπα ή κλόουν, συχνά νάνοι κλόουν, που προσπαθούσαν να κάνουν τον κόσμο να γελάσει σε βάρος του εαυτού τους. Προτιμώ την εκδοχή των ακροβατών που ισορροπούν ή αιωρούνται σε δυσθεώρητα ύψη, τις ικανότητες που έχουν αυτοί οι άνθρωποι, την προπόνηση που κάνουν καθημερινά για να κρατούνται σε φόρμα και υγιείς. Προτιμώ δηλαδή του αθλητές, των οποίων τον κόπο εκτιμώ απεριόριστα. Όχι ότι πήγα ποτέ σε κάποιο περιοδεύον τσίρκο. Όσα έφταναν στην πόλη μου είχαν και όσα δε μου άρεσαν.
Όμως το να παρακολουθείς στη σκηνή κάποιον που λόγω κάποιας ασθένειας ίσως, γεννήθηκε και αναπτύχθηκε περισσότερο ή λιγότερο από τους υπόλοιπους μου φαίνεται σαν καθαρή εκμετάλλευση. Και όπως έχουμε διαβάσει σε πολλά βιβλία, αυτό ακριβώς ήταν. Δε λέω ότι όλοι αυτοί οι άνθρωποι δεν είχαν επιλογή, κάποιοι ίσως και να είχαν. Οι περισσότεροι όμως νομίζω πως ήταν σκλάβοι, πως πουλήθηκαν όπως ακριβώς και η Νελ. Μπορεί ένας γονιός να πουλήσει το παιδί του απλά και μόνο επειδή το γέννησε; Του ανήκει όπως κάποιο αντικείμενο;
Από την άλλη όμως πολλοί μαγεύονται από τα βλέμματα θαυμασμού του κόσμου. Ζουν για να τους θαυμάζουν, για να εισπράττουν όλη αυτή την αγάπη και τη λάμψη που πιστεύουν ότι τους αξίζει. Κάποιοι έχουν υφάνει οι ίδιοι τις ιστορίες τους, ή το έχουν κάνει άλλοι γι’ αυτούς, ψεύτικες ιστορίες που λατρεύει το κοινό και στο τέλος τείνουν να πιστεύουν και οι ίδιοι. Η λάμψη της δόξας που μπορεί να τυφλώσει και τα πιο τυφλά μάτια.
Το βιβλίο της Ελίζαμπεθ Μακνίλ, μας τυφλώνει με τα φώτα του τσίρκου από τη μια, κι από την άλλη μας δείχνει ότι υπάρχει πίσω από την αυλαία, όλα όσα κρύβονται συνήθως από το θεατή και μας αφήνει να κρίνουμε μόνοι μας αν θα θαμπωθούμε από τα φώτα της σκηνής ή θα δούμε ποια είναι τα πραγματικά τέρατα.
Λίγα λόγια για τη συγγραφέα
Η ΕΛΙΖΑΜΠΕΘ ΜΑΚΝΙΛ γεννήθηκε στη Σκοτία και σήμερα ζει στο Ανατολικό Λονδίνο. Είναι συγγραφέας και κεραμίστρια. Σπούδασε αγγλική φιλολογία στην Οξφόρδη και δούλεψε στο Σίτι του Λονδίνου για αρκετά χρόνια. Το 2017 πήρε μάστερ στη δημιουργική γραφή από το Πανεπιστήμιο της Ιστ Άνγκλια, όπου και απέσπασε την υποτροφία Malcolm Bradbury. ΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΕ ΤΙΣ ΚΟΥΚΛΕΣ, το πρώτο της μυθιστόρημα, κέρδισε το Βραβείο Μυθιστορήματος Caledonia 2018, και ανακηρύχθηκε από τους Times Βιβλίο του Μήνα. Ήταν για εβδομάδες μπεστ σέλερ στο Ηνωμένο Βασίλειο, και μάλιστα στο Top Ten των Sunday Times, ενώ ήταν επίσης ένα από τα έξι βιβλία που επιλέχθηκαν για να παρουσιαστούν από το BBC Radio 2 Book Club. Πρόκειται να κυκλοφορήσει συνολικά σε 30 χώρες, ενώ έχουν αγοραστεί τα κινηματογραφικά και τηλεοπτικά δικαιώματα του έργου. Η Μακνίλ χαρακτηρίστηκε από τον Observer «μια από τις πιο ξεχωριστές πρωτοεμφανιζόμενες συγγραφείς του 2019».
