Γράφει η Γεωργία Κωστοπούλου
Υπάρχουν κάποια ονόματα, κάποια πρόσωπα που είδαμε, κάποιες λέξεις που ακούσαμε όταν ήμασταν παιδιά, που μας μένουν στο νου για μια ζωή. Γεννημένη τη δεκαετία του 1980, τα ονόματα που άκουγα πολύ, τα πρόσωπα που έβλεπα στην τηλεόραση ήταν αυτά της Μάργκαρετ Θάτσερ, του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, του Νικολάε Τσαουσέσκου. Η πρώτη ήταν στην Αγγλία, ο δεύτερος στη Ρωσία και ο τρίτος σε μία από τις χώρες του Ανατολικού Μπλοκ. Δεν ντρέπομαι να παραδεχτώ πως σαν παιδί, δεν έδινα πολύ σημασία, οπότε και δε θυμάμαι ότι ο Τσαουσέσκου ήταν ηγέτης της Ρουμανίας. Αν και πλέον το όνομα μου είναι εύκολο να καταλάβω πως είναι Ρουμανικό. Μεγαλώνοντας, άρχισα να ενδιαφέρομαι περισσότερο για την ιστορία και διαβάζοντας για το παρελθόν, ξυπνάω τις παιδικές μου μνήμες και τις εικόνες της εποχής. Όποια ιδέα κι αν είχα όμως για τα κομμουνιστικά καθεστώτα, η αλήθεια του απολυταρχικού καθεστώτος του Τσαουσέσκου με τρομάζει.
«Αν ο κομμουνισμός είναι παράδεισος, γιατί χρειαζόμαστε εμπόδια, τείχη και νόμους για να μη δραπετεύουν οι άνθρωποι;»
Δεν είναι ότι δε φανταζόμουν ότι οι πολίτες παρακολουθούνταν. Όλα τα κράτη του Ανατολικού Μπλοκ είχαν πάνω κάτω την ίδια αντιμετώπιση προς το λαό και προς τη Δύση. Η παρακολούθηση και ο φόβος για το καθεστώς υπήρχε από την Ανατολική Γερμανία μέχρι τη Σοβιετική Ένωση ή όπως την ξέραμε παιδιά, ΕΣΣΔ. Δε θα μπορούσα όμως ποτέ να φανταστώ, την κατάσταση στην οποία είχε φέρει ένας ηγέτης τη χώρα του. Ο ίδιος ταξίδευε σε ολόκληρο τον κόσμο και ζούσε πλουσιοπάροχα. Ο Ρουμανικός λαός όμως δεν επιτρεπόταν να έχει διαβατήριο και για να τραφεί στεκόταν σε ουρές ώστε αν υπάρχουν αγαθά να τα πάρει με το δελτίο. Δελτίο τροφίμων τη δεκαετία του 80. Όταν στην υπόλοιπη Ευρώπη, τα δελτία τροφίμων καταργήθηκαν λίγο μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου, στη Ρουμανία υπήρχαν ακόμα μέχρι το 1989! Μπορεί και για μερικά ακόμα χρόνια, δεν ξέρω. Όμως μέχρι τότε σίγουρα. Θυμόμουν τις ουρές στην τηλεόραση, αλλά ποτέ δε φανταζόμουν ότι θα ήταν τόσο άσχημα.
«Μ ‘ακούς;
Που λέω ανέκδοτα,
Γελώντας τα δάκρυα της αλήθειας για να κρύψω
Που μας αρνιούνται το παρόν
Με κενές υποσχέσεις
Για ένα μέλλον ακόμα πιο κενό.»
Η Λιθουανικής καταγωγής Αμερικανίδα συγγραφέας Ruta Sepetys, ταξίδεψε στη Ρουμανία και μετά από πολύ προσπάθεια, κατάφερε να πείσει τους ανθρώπους να μιλήσουν για το παρελθόν. Ο Φόβος συνέχιζε να ζει μέσα τους και να τους κλείνει το στόμα, να τους παίρνει τη φωνή. Διάβασε πολλά ιστορικά βιβλία για τη χώρα και για τη συγκεκριμένη περίοδο και δέχθηκε βοήθεια από λογοτέχνες, ιστορικούς, επιστήμονες, αθλητές και άλλους ανθρώπους που μπορούσαν να ζωγραφίσουν ολόκληρη την εικόνα μέσα από τις προσωπικές τους εμπειρίες.
«Με βλέπεις:
Που παλεύω στο μισόφωτο να δω,
Ένα κλειδί γυρεύοντας
Για του κόσμου την κλειδωμένη πόρτα
Στη σκιά μου μέσα χαμένος
Σε μια αυτοκρατορία του φόβου.»
Στο μυθιστόρημα αυτό, επιλέγει να μας συστήσει το Βουκουρέστι μέσα από τα μάτια ενός δεκαεπτάχρονου μαθητή, του Κρίστιαν Φλορέσκου. Ο Κρίστιαν και η οικογένειά του ζουν στρυμωγμένοι σε ένα σπίτι που τους έχει παραχωρήσει το καθεστώς, αφού το δικό τους κατασχέθηκε και γκρεμίστηκε για να χτιστούν οι πολυκατοικίες του λαού. Ολόκληρη η οικογένεια είναι υπό το φόβο της παρακολούθησης, όπως άλλωστε όλες οι οικογένειες στη Ρουμανία. Η δική τους όμως λιγάκι παραπάνω μιας και ο παππούς του Κρίστιαν είναι γνωστό πως αντιτίθεται στο καθεστώς. Η μητέρα του Κρίστιαν δουλεύει στο σπίτι ενός Αμερικανού διπλωμάτη, με τον γιο του οποίου ο Κρίστιαν έχει ένα κοινό. Είναι και οι δύο φιλοτελιστές. Όμως, απαγορεύεται κάποιος να μιλάει σε ξένους χωρίς άδεια και ακόμα περισσότερο, να δέχεται παράνομα αγαθά από ξένους. Η Σεκουριτάτε, η μυστική αστυνομία της Ρουμανίας, εκβιάζει γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο τον Κρίστιαν, και τον κάνει πληροφοριοδότη. Θέλουν να μάθει όσα περισσότερα μπορεί για τους Αμερικανούς. Όμως του έχουν υποσχεθεί φάρμακα για τον παππού του που έχει λευχαιμία και όσο και να θέλει να αρνηθεί, ο Κρίστιαν δεν μπορεί να πει όχι στα φάρμακα. Έτσι, ξεκινάει να έχει μυστικά από όλους και φοβάται πως πλέον δεν υπάρχει κανείς που να μπορεί να εμπιστευτεί, αφού κάποιος πρέπει να τον πρόδωσε ήδη στη Σεκουριτάτε για τη φιλία του με τον Νταν.
Μέσα από την αφήγηση του Κρίστιαν μεταφερόμαστε στα σκοτεινά εκείνα χρόνια μαζί του και φοβόμαστε για τα πάντα, ακόμα και για την ίδια μας τη σκιά. Ποιος μπορεί να μας δει να μιλάμε με ποιον; Ποιος μπορεί να ακούσει μια συζήτηση στο δρόμο; Ποιος μπορεί να «καρφώσει» μια συνάντηση; Που μέσα στο σπίτι υπάρχουν μικρόφωνα; Είναι μόνο μέσα στα τηλέφωνα ή και στους πολυελαίους; Μπορώ να εμπιστευτώ τους φίλους μου; Την οικογένειά μου;
Λίγα λόγια για τη συγγραφέα
Η Ruta Sepetys, No 1 στους New York Times, είναι μια διεθνώς αναγνωρισμένη συγγραφέας ιστορικών μυθιστορημάτων που έχουν εκδοθεί σε περισσότερες από εξήντα χώρες και σαράντα γλώσσες. Θεωρείται μυθιστοριογράφος «crossover», καθώς τα βιβλία της διαβάζονται τόσο από εφήβους όσο και από ενηλίκους σε όλο τον κόσμο. Τα μυθιστορήματά της Between Shades of Grey, Out of the Easy και Salt to the Sea έχουν κερδίσει ή έχουν προκριθεί για περισσότερα από σαράντα βραβεία βιβλίου και περιλαμβάνονται σε περισσότερες από εξήντα λίστες κρατικών βραβείων. Το Between Shades of Grey διασκευάστηκε στην ταινία Ashes in the Snow και άλλα μυθιστορήματά της βρίσκονται επί του παρόντος σε εξέλιξη για την τηλεόραση και τον κινηματογράφο. Βραβευμένη με το Carnegie Μedal, η Ruta Sepetys είναι παθιασμένη με τη δύναμη της Ιστορίας και της λογοτεχνίας. Έχει κάνει ομιλίες στο ΝΑΤΟ, στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στο Καπιτώλιο των Ηνωμένων Πολιτειών και σε πρεσβείες σε όλο τον κόσμο. Έχει λιθουανική καταγωγή, αλλά γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Μίσιγκαν και τώρα ζει με την οικογένειά της στο Νάσβιλ του Τενεσί. Μπορείτε να επισκεφθείτε το http://www.rutasepetys.com και να την ακολουθήσετε στο Twitter και στο Instagram @rutasepetysauthor.
