Γράφει η Γεωργία Κωστοπούλου

Έχω δυο ώρες που τελείωσα την ανάγνωση του νέου βιβλίου της Ειρήνης Βαρδάκη με τίτλο «Ζώνη 5» και ειλικρινά δεν ξέρω τι να πω. Από που να αρχίσω και που να τελειώσω. Καταρχήν, θα πρέπει να σας τονίσω τη διαφορά του συγκεκριμένου βιβλίου της σε σχέση με τα προηγούμενα. Αυτή τη φορά δε διαβάζουμε κάποιο ψυχολογικό θρίλερ, αλλά μια δυστοπία. Μια δυστοπία που μοιάζει τόσο πολύ στην πραγματικότητα. Και δεν αναφέρομαι στην πανδημία, αλλά σε κάτι πολύ διαφορετικό και επίκαιρο.

Η ζωή στο βιβλίο δεν είναι πολύ διαφορετική από αυτή που ζούμε κι εμείς τα τελευταία χρόνια. Οι γρήγοροι ρυθμοί της ζωής, το άγχος της καθημερινότητας, έχουν κάνει τους ανθρώπους θλιμμένους και καταθλιπτικούς. Μόνο που στον κόσμο του βιβλίου τα πράγματα σε σχέση με την κατάθλιψη είναι λιγάκι πιο έντονα. Ο κόσμος μαστίζεται από μια νέα αρρώστια. Οξεία αντιδραστική κατάθλιψη. Αυτή η νέα αρρώστια εξαπλώνεται σε Ευρώπη και Αμερική και οι άνθρωποι που ασθενούν αυτοκτονούν σωρηδόν.

Κάποιοι προσπαθούν να καταπολεμήσουν την ασθένεια. Πολλοί με τον λάθος τρόπο. Απολυταρχικά καθεστώτα εγκαθίστανται στις «πολιτισμένες» χώρες του κόσμου. Λάβαρό τους είναι η θρησκεία και η εναντίωση στη θλίψη. Λέξεις όπως το «λυπάμαι» ή πράξεις όπως το κλάμα απαγορεύονται σε αυτά τα καθεστώτα. Ο Λευκός Στρατιώτης δεν επιτρέπει τα έντονα αρνητικά συναισθήματα που είναι σημάδια της ασθένειας. Θέλει τους πολίτες χαμογελαστούς. Τους θέλει πειθήνια όργανά το, με σκυμμένο το κεφάλι. Θέλει τους άντρες ανώτερους από τις γυναίκες, τους υγιείς ανώτερους από τους ασθενείς και τους ανάπηρους οποιασδήποτε μορφής. Γι’ αυτό και πραξικοπηματικά αναλαμβάνει την εξουσία σε όσες περισσότερες χώρες μπορεί.

Και μαζί του φέρνει τον σκοταδισμό, θα πω εγώ. Σας θυμίζει τίποτα όλο αυτό; Μπορεί να μη χρειάστηκε κάποιο πραξικόπημα, αλλά μήπως κατά ‘κει δεν οδεύουμε; Ο σκοταδισμός που επιστρέφει δυναμικά τα τελευταία χρόνια έχει χτυπήσει την πόρτα του μυαλού σας ή νομίζετε πως όλα αυτά είναι πολύ μακριά από εμάς και δεν μας αγγίζουν; Η απαγόρευση των αμβλώσεων δεν είναι πραγματικότητα μόνο σε κάποιες πολιτείες των ΗΠΑ, όπως ίσως πολλοί νομίζουν και μάλλον το αποδίδουν στον πουριτανισμό των Αμερικανών. Παρόμοιος νόμος ισχύει και σε άλλες πολιτισμένες χώρες του κόσμου όπου επίσης υπάρχει αυτό το κίνητρο της θρησκείας. Πολλοί λένε ότι παρά την εξέλιξη που έχει η Αμερική, το πόσο μπροστά είναι σε τόσους τομείς της επιστήμης και της κοινωνίας, τα μυαλά που διαθέτει, κατά βάση είναι όλοι τους πολύ πουριτανοί. Τι σημαίνει όμως αυτό πραγματικά; Αν το κράτος που υποτίθεται ότι είναι το πιο ισχυρό του πλανήτη, τουλάχιστον στον δυτικό κόσμο, επιστρέφει στον σκοταδισμό του μεσαίωνα, τι ακριβώς περιμένετε ότι θα ακολουθήσει;

Η Ειρήνη Βαρδάκη έχει κάνει μια πολύ έξυπνη κίνηση με αυτό το βιβλίο. Υπερβάλει σε κάποια σημεία της πραγματικότητάς μας ώστε να δημιουργήσει μια δυστοπία, που δυστυχώς δεν είναι και πολύ μακριά, και περιμένει να δει πόσοι από εμάς θα θορυβηθούμε. Πόσοι θα αναγνωρίσουμε τον κόσμο μας. Και τι θα κάνουμε γι’ αυτό. Αυτό είναι το πρώτο βήμα, το πρώτο trigger point που πυροδοτεί και περιμένει να δει πόσα «πρόβατα» θα ξυπνήσουν. Δεν πιστεύω να παρεξηγήθηκε κανείς. Πρόβατα είμαστε όλοι. Τρώμε το σανό που μας ταΐζουν όμορφα και ήσυχα στα παχνιά μας και δεν κινούμαστε από τη βολή μας. Αυτή τη βολή που πασχίσαμε να πετύχουμε. Ποια βολή; Αυτή στην οποία ζούμε την όποια τακτοποιημένη ζωούλα μας. Την ήσυχη, ήρεμη ζωή μας που δε θέλουμε να ταραχτεί γιατί δε μας αρέσουν οι αλλαγές. Γιατί νομίζουμε ότι έχουμε παλέψει αρκετά και δε θέλουμε να παλέψουμε άλλο. Δε θέλουμε και να μπλέξουμε. Κι εδώ είναι που μπαίνει το δεύτερο «τυράκι».

Η Λίζα ζει μόνη με τον δεκατριάχρονο γιο της, τον Άλεξ. Υπάρχει κι ο τυφλός πατέρας της στη ζωή που τον επισκέπτεται όποτε μπορεί. Η Λίζα δε βλέπει συχνά τις ειδήσεις. Όταν όμως βλέπει για το πραξικόπημα στην Ιταλία, θεωρεί ότι είναι κάτι που αφορά τη γείτονα χώρα, κάτι που δεν αγγίζει τη Λίζα, ούτε τον Άλεξ. Όταν ο ίδιος ο Πάπας αυτοκτονεί υπό την απειλή όπλων, είναι τρομακτικό, αλλά ακόμα μακρινό. Όταν άνθρωποι εκτελούνται έξω από το σπίτι τους, είναι κάτι που πρέπει να μείνει μακριά από τη Λίζα και το γιο της. Πρέπει να υπακούσουν σε ό,τι τους λένε για να μείνουν ασφαλείς. Δεν πρέπει να αντισταθούν γιατί κινδυνεύουν. Και ναι, ποιος δε θα συμφωνήσει ότι μια μάνα φοβάται για το παιδί της όταν υπάρχει η απειλή της εν ψυχρώ εκτέλεσης; Κι εδώ έρχεται η Βαρδάκη να κάνει τα πράγματα πιο δύσκολα και το δίλημμα μεγάλο. Γιατί, από την άνεση του καναπέ μας μπορεί να λέμε ότι εμείς στη θέση της Λίζας θα αντιστεκόμασταν. Δε θα αφήναμε την ελευθερία να πεθάνει. Θα βρίσκαμε τον τρόπο να πολεμήσουμε, να αντισταθούμε και ταυτόχρονα να κρατήσουμε την οικογένειά μας ασφαλή. Εμείς λοιπόν που δεν έχουμε ζήσει Χούντα ή πόλεμο, δεν έχουμε ιδέα τι θα κάναμε σε μια κατάσταση όπως αυτή. Μη γελιέστε.

Τι θα κάνατε στη θέση της Λίζας; Όταν μαθαίνει πως ο γιος της συλλαμβάνεται και οδηγείται στο στρατόπεδο της Ζώνης 5; Όταν ξέρει πως δε θα τον ξαναδεί ποτέ; Όταν δεν έχει ιδέα αν είναι ακόμα ζωντανός ή αν έχει πεθάνει; Γιατί ο Άλεξ, με την τόλμη την νιότης του έγραψε ένα σύνθημα, ένα απαγορευμένο σύνθημα, για να θυμίσει σε όλους πως αυτό που ζουν είναι λάθος, πως είναι βασισμένο στο ψέμα. Και αυτή την τόλμη πληρώνει τώρα στη Ζώνη 5. Η Λίζα κάνει τα πάντα για να μείνει στην «καλή πλευρά» του καθεστώτος ενώ παράλληλα προσπαθεί να μάθει ό,τι μπορεί για το παιδί της. Τάσσεται υπέρ του καθεστώτος, δεν εισχωρεί ακριβώς. Προδίδει ανθρώπους που τη βοηθούν. Γίνεται στρατιώτης και η ίδια και παίρνει το μέρος του νικητή. Αυτό είναι που η Λίζα τονίζει σε ολόκληρο το βιβλίο. Θέλει να είναι με τους νικητές και πιστεύει πως το καθεστώς είναι αυτό που θα νικήσει. Δεν πιστεύει στην Αντίσταση και στην επανάσταση, ακόμα κι αν ο ίδιος της ο γιος είναι επαναστάτης. Και αυτό είναι ένα σημείο που διχάζει.

Τελικά η Λίζα κάνει ό,τι μπορεί για να βρει ξανά το γιο της και να τον ελευθερώσει; Ή μήπως κάνει ό,τι μπορεί για να πάει κοντά του και να μάθει αν ζει, αν είναι καλά, να δει αν μπορεί να τον ελευθερώσει, χωρίς όμως στην ουσία να αντισταθεί στον Λευκό Στρατιώτη; Είναι πολύ λεπτές οι ισορροπίες και οι πράξεις της Λίζας δεν είναι πάντα ξεκάθαρες, όπως ούτε ο τελικός σκοπός της. Ναι, αγαπάει το παιδί της και θέλει να είναι καλά, αλλά παρά τα όσα άσχημα σημαίνει το καθεστώς τόσο για εκείνη την ίδια, όσο και για το παιδί της, συνεχίζει να πιστεύει στο καθεστώς και να το υποστηρίζει. Αυτό μου θυμίζει τον τρόπο που οι περισσότεροι αντιδράμε τα τελευταία χρόνια. Κλείνουμε τα μάτια και τα αυτιά μας σε όσα συμβαίνουν σε συνανθρώπους μας, αρκεί οι ίδιοι να μην μπλέξουμε. Καταδικάζουμε πράξεις γιατί αυτό κάνει η πλειοψηφία ή η εξουσία, χωρίς να μπορούμε να σκεφτούμε οι ίδιοι για τον εαυτό μας. Καταπίνουμε μασημένη τροφή και δεν καταλαβαίνουμε πως βήμα το βήμα βυθιζόμαστε σε ένα βούρκο, σε μια κινούμενη άμμο που μας φυλακίζει εξαιτίας αυτής μας της αδράνειας.

Είπα πολλά και μπορώ να πω άλλα τόσα, να μη σταματήσω να μιλάω μέχρι να μην έχω άλλο σάλιο στο στόμα μου. Φοβάμαι. Φοβάμαι για το μέλλον μας. Το μέλλον των παιδιών μας. Όσα περιγράφει η Βαρδάκη δεν είναι επιστημονική φαντασία. Είναι πιο κοντά από όσο μπορούμε να φανταστούμε. Είναι μπροστά στα μάτια μας και δεν το βλέπουμε. Είναι σκληρός ο λόγος της. Ωμός σε πολλά σημεία. Δεν είναι εξωπραγματικός όμως. Ίσως λιγάκι υπερβολικός, όπως είπα και νωρίτερα, έχει σκοπό όμως αυτή η υπερβολή. Τα χάπια που καταπίνουν στη Ζώνη 5, εμείς τα καταπίνουμε χωρίς να το καταλαβαίνουμε. Αδρανοποιούμαστε, χάνουμε την ανθρωπιά μας μέρα με τη μέρα. Ελπίζω, χάρη στο ταλέντο της Ειρήνης Βαρδάκη, να μπορέσουμε να ανοίξουμε τα μάτια μας και να δούμε την πραγματικότητα. Σε δύσκολους καιρούς, όλοι οι μεγάλοι λογοτέχνες, όπως και οι καλλιτέχνες, κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου μέσα από τα έργα τους. Αυτό κάνει και η Ειρήνη Βαρδάκη με τον εξαιρετικό της λόγο. Ακούστε τη! Διαβάστε τη!

Εκδόσεις Μίνωας

Λίγα λόγια για τh συγγραφέα

Η ΕΙΡΗΝΗ ΒΑΡΔΑΚΗ γεννήθηκε και ζει στην Αθήνα. Ασχολήθηκε με τον κλασσικό χορό και τον αθλητισμό. Εργάζεται στο χώρο της υγείας, ενώ παράλληλα ασχολείται με την εγκληματολογία. Στα μυθιστορήματα της το έγκλημα έρχεται σε ένα ιδιάζον γκρο πλαν, με το ψυχολογικό θρίλερ να αποκαλύπτει διαρκώς νέες, διαφορετικές πτυχές του. Ο Μέντορας είναι το πέμπτο της μυθιστόρημα και το πρώτο που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μίνωας. Έχουν προγηθεί τα μυθιστορήματα:
2017 ΚΡΥΣΤΑΛΛΙΑ εκδόσεις Bell
2018 ΤΟ Ρ ΤΗΣ ΕΡΩΜΕΝΗΣ εκδόσεις Βell
2019 ΑΝΑΡΜΟΣΤΟΝ ΕΣΤΙ εκδόσεις Bell
2020 ΤΣΙΧΛΟΦΟΥΣΚΑ εκδόσεις Bell